Iedereen heeft ze weleens als “onkruid uit de zaaibedden gehaald met de gedachte waarom groei je hier.
Toch als men dit “onkruid” (wat een verkeerd woord is en eigenlijk moet men spreken van een kruid) van nabij bekijkt ziet men dat het toch een heel opmerkelijke plant is.
De smeerwortel behoort tot de familie der ruwbladigen (Asperifolië of Boraginafoliae)
Gewone Smeerwortel – Symphytum Officinale
Familie: Boragináceae.
Kruidachtig gewas, overblijvende plant, tuin, wilde flora.
In totaal zijn er ongeveer vijfentwintig soorten van het geslacht Symphytum bekend.
Soorten
Symphytum Officinale is de bekendste soort. De bladsteel van de ruw behaarde, smeerwortel loopt als een lijst door in de stengel en dat leidde tot de veronderstelling dat aftreksels van de plant het vermogen bezitten botten aan elkaar te laten groeien.
De naam van het geslacht duidt daarop. “Sumphuein” betekent: `aan elkaar groeien”. De soortaanduiding ‘Officinale” wijst eveneens op geneeskrachtige eigenschappen. De wortels van deze plant worden gegeten, evenals de jonge spruiten die o.a. in soepen worden gebruikt. Ondanks deze vermelding raden wij aan deze niet te eten.
Symphytum Officinale komt in ons land veelvuldig voor, vooral op vochtige plaatsen. De rode, paarse, witte of geelwitte bloemen bevinden zich in enkele of dubbele schichten. In mei verschijnen de eerste bloemen en de bloei gaat lang door. In augustus en zelfs in september dragen de planten vaak nog bloemen. Deze gewone smeerwortel kan een hoogte van 100 cm bereiken, maar dikwijls zien we veel lagere exemplaren. Veel insecten komen op de bloemen af, bijen, zweefvliegen en hommels in het eerste gelid. Insecten met een lange zuigsnuit halen de honing keurig uit de bloemen. Insecten die niet van zo’n nuttig instrument zijn voorzien, breken in door een gaatje te bijten in de bloemkroon.
De dopvruchtjes zijn vaak met weerhaakjes bedekt zodat ze aan de vacht van voorbijlopende dieren blijven hangen en door deze verspreid worden.
Toepassingen
Als plant
In tuinen wordt de gewone smeerwortel niet vaak aangeplant, maar het kan wel.
Symphytum x Uplándicum zien we een enkele keer in tuinen toegepast. Het is een kruising tussen de uit de Kaukasus afkomstige Symphytum Asperum en Symphytum Officinale. De plant wordt tot 200 cm hoog. De 0,5-1 cm grote bloemen zijn aanvankelijk roze, later violet blauw. Als we deze plant in de border willen gebruiken, dienen we er voldoende ruimte voor te reserveren. Ruim een vierkante meter heeft ze wel nodig. Een wat vochtige standplaats is gewenst.
Als geneeskrachtige kruid
Smeerwortel , waarschijnlijk een van de bekendste geneeskrachtige kruiden, wordt al eeuwen gebruikt door kruidengenezers en houdt verband met bernagie (Borago Officinalis). Smeerwortel wordt in het Engels ook wel knitbone (hechtbeen) genoemd, omdat het beenbreuken zou kunnen genezen. Bij recent onderzoek heeft men een pyrrolizidine alkaloïde geïsoleerd die verantwoordelijk is voor de genezende werking. Deze stof kan echter ook leverbeschadiging en tumoren veroorzaken, daarom wordt inwendig gebruik afgeraden.
Uitwendig gebruikt, bespoedigt smeerwortel de genezing van wonden en smeerwortelcrèmes zijn zeer veilige, doeltreffende middelen tegen slecht genezende wonden, eczeem, psoriasis, aambeien en huidzweren. Een omslag helpt verstuikingen en ernstige snijwonden genezen en verzacht pijn en ontstekingen. Ook steenpuisten en abcessen kunnen hiermee worden gedraineerd. Smeerwortelcrème wordt gebruikt bij melkklierontsteking bij zogende moeders, maar vanwege mogelijk giftige effecten kan dit beter gemeden worden, zodat het kind geen crème binnenkrijgt tijdens de voeding.
Te gebruiken delen: bladeren en wortels.
Dosering bij uitwendig gebruik: plaatselijk als crème of als omslag.
Potentiële werking: Geneest de huid, bespoedigt de genezing van wonden, verzacht aambeien, gaat ontsteking tegen bij eczeem en psoriasis, helpt steenpuisten en abcessen draineren, geeft verlichting bij verstuikingen.
Cosmetisch gebruik: Voeg voor een genezend bad een aftreksel van smeerwortelbladeren toe aan het badwater. Kan gebruikt worden in lotion om de huid te verzachten. Smeerwortel kan gebruikt worden in lippenbalsem om de lippen te beschermen.
Als meststof
Smeerwortelgier is rijk aan stikstof en kalium, vooral bemestend effect op vruchtgewassen. Recept: 1 kg verse of 200 gr gedroogde plantendelen op 10 liter water. Zet deze 2 weken lang onder water ( elke dag roeren). Na 2 weken zeven en sterk verdund gebruiken 1:10 of 1:20. gieten of verstuiven op bewolkte dagen.
Bronnen: Spectrum Natuur Encyclopedie, Geïllustreerde Flora van Nederland en Kruiden van Marcus A. Webb